سبک هیجانی آوانگارد و برترین های آوانگارد در معماری

آوانگارد چیست و به چه دوره ای اطلاق می گردد؟

پیشرو یا آوانگارد (به فرانسوی: avant-garde) به هنرمندان، نویسندگان و شاعرانی گفته می‌شود که در یک دوره معین، پیشروترین اسلوب‌ها یا مضامین را در آثارشان استفاده کرده‌اند و اغلب بانی جنبش‌های نو بوده‌اند.

واژه پیشرو به منظور اشاره به افراد یا کارهایی که ماهیتی تجربی یا نوآورانه دارند استفاده می‌شود به ویژه در حیطه هنر، فرهنگ، وسیاست.

پیشرو بودن بیانگر گرایشی است که هنجارهای پذیرفته شده در اجتماع را عموما در حیطه فرهنگی به چالش می‌کشد. مفهوم وجود آوانگارد از نظر برخی، یکی از ویژگی‌های اصلی «شخصیت» نوگرایی به شمار می‌آید، که جدای از پسانوین گرایی است.بسیاری از هنرمندان، در دوران مدرن و همچنین در عصر حاضر، خود را مرتبط با جنبش پیشرو دانسته‌اند:از جنبش دادا از طریق موقعیت گرایان تا هنرمندان پسامدرنی همچون شاعران زبان.

این اصطلاح در اصل برای توصیف بخشی از ارتش که در حال پیشروی در میدان نبرد بود،استفاده می شد،و امروزه به هر گروهی-بالاخص هنرمندان-اطلاق می شود که خود را نوآور و جلوتر از اکثریت مردم می داند.

این اصطلاح همچنین دلالت بر ترویج اصلاحات اجتماعی رادیکال دارد.در طول زمان،اصطلاح آوانگارد با جنبش های مربوط به نظریه “هنر برای هنر”گره خورد،که اولویتشان در درجه اول گسترش مرز های تجربه زیبایی شناختی بود،تا اصلاحات گسترده اجتماعی.

همیشه هستند کسانی که نمی خواهند مثل بقیه به نظر برسند. این علاقه شدید به خاص بودن به غیر از خصوصیات اخلاقی شما از آن جا می آید که کلیشه ها حوصله سربرند. منظور همین اصول مرسوم است که اکثریت را درگیر خود کرده اند و قرار هم نیست به این راحتی ها کنار بروند؛ مگر این که خود شما برای کنار زدن آن ها آستین بالا بزنید. اگر این همان چیزی است که می خواهید، شما پیشرو هستید! آوانگارد یا همان جنبش هنری پیشرو همان چیزی است که برای متفاوت بودن نیاز دارید. شاید این واژه برای شما کمی ناملموس به نظر برسد، اما در واقع آن قدرها هم چیز غریبی نیست. 

آوانگارد سبک است؟

آوانگارد سبک نیست، بلکه یک جنبش است. جنبش ها مانند انقلاب هستند و معمولا تعاریف جدیدی ارائه می دهند که با قواعد حکمفرمای بستر موجود سازگاری ندارند یا حداقل حرف تازه ای برای گفتن دارند. زمانی که به کلمه آوانگارد فکر می کنید، باید همه تصورات خود را از چارچوب های مرسومی که برای سبک های معماری تعریف شده اند، کاملا خارج کنید. آوانگارد می تواند هر چیزی باشد. یک اتفاق که چند دهه قبل جدید و متفاوت بوده، احتمالا امروز دیگر آوانگارد نیست، زیرا طبیعتا جایگاه خود را پیدا کرده و به صورت عادی درآمده است. آوانگارد چیزی است که شما به وجود می آورید تا ساختارها را بشکنید. این ساختارشکنی می تواند هر حرکتی را در بر بگیرد. با این حساب می توانید این گونه در نظر بگیرید که همه چیز به دلخواه خود شما خواهد بود.

آوانگارد در معماری

پای جنبش آوانگارد خیلی سریع به معماری و سایر هنرها باز شد. از یک جا به بعد، معماران دریافتند که برای تغییر نمی توان به شرایط موجود بسنده کرد. آن ها به دنبال ایده های نوین گشتند و اینجا بود که سبک های مختلفی از دل این جنبش بیرون آمدند. با متولد شدن سبک های مدرن و تغییر مفاهیم زیبایی شناسانه، معماری به شکل امروزی و متفاوت نیز تجربه شد. همین روند در طراحی داخلی نیز دنبال شد که ایده های غالب آن بسیار جذاب و زیبا هستند.

به دیوارها رنگ متفاوت بزنید

وقتی قرار است دکوراسیون داخلی آوانگارد باشد، نباید از دیوارها گذشت. چه با استفاده از عناصر تزیینی مثل تابلو و دیوارکوب و چه با به کارگیری طرح های خاص و حتی عجیب کاغذ دیواری می توان به منظور فوق دست پیدا کرد. همچنین می توان مانند تصویر زیر با رنگ و نقاشی دست به کار شد و یک اثر هنری منحصر به فرد خلق کرد. این ها همه به ذوق و سلیقه شما و میزان اشتیاق تان برای متفاوت جلوه دادن دیواری که برای تزیینش نقشه می کشید، بستگی خواهد داشت.

ترکیب رنگ ها نباید از یاد بروند

رنگهای روشنتر از آن رنگ های جذابی هستند که هیچ وقت کهنه نمی شوند. این رنگ ها به همان اندازه که زیبا هستند، همیشه تازگی دارند و یک انتخاب فوق العاده برای زمانی هستند که می خواهید آوانگارد دکور کنید. بقیه مراحل و این که چطور اکسسوری ها و لوازم دکوری را در هم نشینی با این رنگ ها به کا ببرید به هنر شما بستگی دارد. به تصویر زیر نگاه کنید. از تمایز تابلوهای روی دیوار گرفته تا رنگ کوسن ها و طرح مبل ها، همه و همه به تمایز اشاره می کنند.

یک اتفاق بزرگ کافی است

برای این که دکوراسیون داخلی آوانگارد را به تمام معنا اجرا درآورید، نیازی نیست حتما همه اجزا و عناصر را متمایز طراحی کنید. کافی است یک حرکت جانانه از خود نشان دهید و اجازه دهید آن اتفاقی که لازم است، بیفتد. در این تصویر می توان به خوبی تاثیر قوی پنجره سرتاسری نشیمن را دید که منظره بیرون را به مانند یک تابلوی قاب شده در خدمت معیارهای آوانگارد قرار داده است.

دیتیل های متمایز تعریف کنید

دیتیل ها همیشه اهمیت دارند؛ خصوصا وقتی که می خواهید یک تاثیر واقعی بگذارید. در واقع می توان گفت که دیتیل ها تعریف کننده تمایز هستند. اگر به دیتیل ها اهمیت بدهید، تاثیر آن ها را در مقیاس بزرگ شاهد خواهید بود. چیزی که در هنرهای آوانگارد باید مد نظر قرار بگیرد، نحوه طراحی و اجرای دیتیل ها به گونه ای است که تمایز ایجاد کنند. این تمایز می تواند مانند تصویر زیر از دیوارها گرفته تا انتخاب مبل و حتی رنگ ها را در بر بگیرد.

نور یک تاکید کننده مهم است

نور را به هیچ وجه دست کم نگیرید؛ به خصوص زمانی که می خواهید چنین جنبشی را به نمایش درآورید. نور به عنوان تاکیدی قوی و دارای تاثیر زیاد بر خصوصیات هنر آوانگارد شناخته می شود. به بیان خودمانی، هر آن چه کرده اید تا به این جا برسید با حضور نور پررنگ تر خواهد شد و معنای واقعی خود را پیدا خواهد کرد. حال چه این نور زیاد و تاکید کننده را از طریق یک پنجره بزرگ به داخل دعوت کنید و چه از تجهیزات نورپردازی خاص برای نورپردازی به شیوه دلخواه استفاده کنید، این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است.

حال می‌خواهم یک آوانگاردیست ضد آوانگارد، یک شالوده‌شکن حرفه‌ای را به شما معرفی کنم که گستاخی، ارجاع به زندگی و جنون شیوه کار اوست و پیش تر تصاویری از کارهای ایشان را مشاهده کردید : زاها حدید!

راستش اگر قرار بود از معماران مورد علاقه‌ام در زمینه طراحی آوانگارد حرف بزنم، آدم‌های دیگری بودند: کان، ونتوری، کولهاس با این‌همه واقعاً در نمایش آوانگاردیسم گستاخ، فرد مناسب‌تری از او پیدا نکردم. کمی زاها را بشناسیم.

داراب دیبا تعریف می‌کند که برای اولین بار زاها حدید را در میان اعضای هیأت داوران انتخاب بهترین آثار معماری معاصر در ژنو سوئیس ملاقات کرده. در سال ۱۹۵۰ در بغداد به دنیا آمده، ریاضیات عالی تحصیل کرده، در سال ۱۹۷۲ وارد مدرسه مشهور معماری لندن (AA) شده که یکی از پیشروترین مدارس تجربی طراحی معماری محسوب می‌شد: “بیشتر بر تجربیات نو در زمینه شهود و کشف کانسپت باطنی معماری با تمام نوآوری‌ها ـ اعم از ترکیب نور و رنگ ـ  معطوف بود.”

زاها در این‌جا رهایی تخیل را آموخت که به او امکان داد معماری‌اش را بازتاب زمین و استنادات معماری‌اش را هماهنگی با زمین و طبیعت و با آن‌چه جفت و جور کند که پردازش تخیل افکار با الهام از داده‌های طبیعی نام داده‌اند و الهام از فلسفه و ادبیات را هم به آن بیافزایید.

رابطه او با فوتوریست‌ها و کانستراکتیویست‌ها در این مدرسه رخ داد. در این مدرسه است که آوانگاردیسم و شورشگری علیه قواعد رایج و حتی ماجراجویی در سبک حدید را بارور کرد. رم کولهاس و الیا زنگلیس و هسته OMA به رهبری رم کولهاس و شخصیت این معمار نظریه‌پرداز و استاد که حدید را در همه صحنه‌های دوران جدید غوطه‌ور کرد، به جسارت‌های حدید افزود.

زاها حدید برخلاف تعداد محدود آثار ساخته شده، در سال ۲۰۰۴ برنده جایزه پریتز برگر شد که آن را می‌توان معتبرترین جایزه معاصر جهان دانست.

مسجد بزرگ استرانسبورگ

مسجد جامع استراسبورگ به عنوان یک جاذبه گردشگری بسیار با عظمت به قطب گردشگری در فرانسه تبدیل شده که روزانه هزاران نفر از توریست ها به دیدن آن می آیند این مسجد در فرانسه قدمت زیادی ندارد و برخی قسمت های آن هنوز هم در دست ساخت است اما به طرز عجیبی مردم را به سمت خود می کشاند. گاردین در این مورد نوشت که مردم که از سراسر دنیا به دیدن این مسجد می آیند سوالات مختلفی نظیر علت مسلمان شدن مردم، علت روزه گرفتن و تاریخ مسلمانان می پرسند و تمام این سوالات را امام جمعه ای از مراکش پاسخگوست.واین بنا از کارهای زاها حدید است،برای یاد گرفتن آوانگاردیسم و رابطه رشته‌های هنری و گرایش به استناد و عناصر زندگی روزمره و الهام از واقعیت پیرامون در کارهای جسورانه، پروژه مسجد بزرگ استرانسبورگ را انتخاب کردم.

نه، نشد! نمی‌خواهم کار هنری و مذهب و متافیزیک و فیزیک همه را با هم قاطی کنم؛ تنها می‌خواهم از آوانگاردیسم معماری یکه و درگیر با موقعیت‌هایی واقعی حظ ببرید: زاها (زها) حدید، هنرمندی است که مستندسازان از او فراوان می‌توانند بیاموزند. گستاخی، قاعده‌ستیزی و قدرت و ابتکار بی‌سابقه او عالی است؛ خصوصاً در مقابل ویرانگری و تحجر ما.

حدید یکی از مشهورترین معماران پست مدرن، یک زن معمار عراقی از کشور همسایه ماست که در لندن درس خوانده و بیشتر درباره‌اش خواهم نوشت، ولی نکته مهم را باید بگویم و آن این‌که، وقتی پروژه‌های غافلگیرکننده کسانی چون طرح میرمیرانی برای یک کار نوآورانه کنار گذاشته می‌شود و طرحی که حتی سوم هم نشده برای ساختن انتخاب می‌گردد و ما محروم از یک معماری جذاب و نو می‌شویم، چاره‌ای جز این نداریم که برای جبران این محرومیت، هرچه بیشتر خود را از طریق آشنایی با رویدادهای آوانگارد سراسر جهان تربیت کنیم که دچار تار عنکبوت ذهنی نگردیم.

مایل نیستم با توضیح فنی پروژه و فضای داخلی و خارجی و فضاهای متفکرانه مسجد برای رها شدن از جهان خارج و ایجاد یک حس قدسی در جای‌جای آن وقت‌تان را بگیرم؛ بدیهی است که در این پروژه هوش بزرگی برای تعریف فضاها و سمت‌گیری به سوی قبله و هماهنگی با رودخانه به‌کار رفته است. همان‌طوری که حدید می‌گوید دعوت به مسجد با استفاده از دو عنصر نور و صدا صورت می‌گیرد و پژواک و نمایش نور طبیعی در مسجد استرانسبورگ اهمیت دارد. با این وصف این‌ها نکته اصلی توجه من به معماری جدید نیست.

حتی این هم مهم نیست که حدید می‌گوید ما ایده هندسه اسلامی را برای گسترش فضای شکسته انتخاب کردیم، زیرا به مصالح اولیه ما، شکستگی قوس‌های بتن تقویت شده را می‌دهد. این قوس، به ترتیب لایه دوم صفحه بتنی پراکنده شیشه و سرامیک را حمایت می‌کند و اثر موزائیک با پوسته خرد شده را که ترکیب غیرمنتظره‌ای از نور و صدا ایجاد می‌کند، پدید می‌آورد. رنگ‌آمیزی ساختمان با بتن دانه دانه‌ای سیاه و سفید، نمایی از سرامیک فیروزه‌ای رنگ و عناصر شیشه‌ای مات به‌وجود می‌آورد و … خب، هر معماری، بالاخره یک‌طور کارش را توضیح می‌دهد.

زاها در طراحی این مسجد بیش از هر چیز، متکی بر ذهنی رها، عصیانگر، ساختارشکن و آوانگارد بوده.اگر این‌ها نبود، هرگز نه پروژه مسجد بزرگ استرانسبورگ فرانسه زاده می‌شد، نه مرکز علمی شهر ولفزبورگ آلمان و وین، نه مرکز هنر معاصر روزنال در سین سیناتی و نه مرکز مگی در بیمارستان ویکتوریا برای بیماران سرطانی. این جسارت و توان آموختن و رها کردن قواعد تکراری، همان چیزی است که یک مستندساز هم هر بار در برابر هر پروژه و موضوع روزمره باید در خود پرورش دهد.

گنبد ۲۴ متری این بنا بسیار عظمت دارد و دیدن از آن خالی از لطف نیست و اینکه این مسجد هیچ ستونی ندارد.

حدود هزار و پانصد نفر از مردم می توانند در این مسجد در مراسم های متنوع جمع شوند و به زبان های اصلی عربی و فرانسوی به عبادت بپردازند. با توجه به اینکه قسمتی از مردم فرانسه مسلمان هستند گفته می شود که در سال هایی نه چندان دو این بنا به محلی برای گردشگران داخلی و خارجی مسلمان و غیره تبدیل خواهد شد.

بدین سان، وقتی ما به بنای مسجد می‌نگریم، گویی با فرود کلمه‌های مقدس الله بر زمین مواجه شده و به تماشای آن ایستاده‌ایم. خوشنویسی، همچون یک مدرک در زندگی واقعی و کلام الله چون یک امر عینی در زندگی روزمره مسلمانان، در معماری پسامدرنیستی زاها حدید به آفرینش یکتای بشری بدل شده است که صرفاً با ذهنی آوانگارد و ستیزنده با تحجر و کلیشه‌های معمارانه می‌تواند این شاهکار را پدید آورد و به آسمان هدیه کند: طرح مسجد بزرگ استرانسبورگ!